6-7 Eylül Olayları 2. Bölüm: Ve Büyük Utanç Başlıyor...

Kalabalık sloganlar atarak İstiklal Caddesi'nde Rumların sahibi olduğu dükkanlara yöneliyordu. Bir çoğunun elinde kamyonlarla İstiklal Caddesi'ne indirilmiş olan sopalar, baltalar, kazmalar vardı. Kimisi ise kendisi getirmişti sopasını, baltasını... Hepsinin ağzında aynı slogan vardı ve bu slogan bütün Taksim'i inletiyordu: "Kıbrıs Türktür Türk kalacaktır, Rumlar p.çtir, p.ç kalacaktır!"

Bu bölümü okumadan önce lütfen birinci bölümü buraya tıklayarak okuyunuz.

Hareketin öncülüğünü yapanlarsa, dönemin aklı başında gençleri olan üniversite öğrencileriydi. "Kıbrıs Türktür" derneğinin provokasyonu sonucu bu yürüyüşe başlayan üniversiteli milliyetçi gençler, halka önderlik ediyordu. Fakat kalabalığın yürüyüşle sakinleşecek gibi bir tavrı yoktu. Üniversiteli gençler yerlerini öfkeli kalabalığa bırakmak zorunda kalmıştı... Çevre illerden "İstanbul'u gezmek amacıyla" getirilen insanlar da milliyetçilerin provokasyonuyla meydana yönelmişti. 

6 Eylül akşamı saat 7 sularında olaylar başladı. Öfkeli kalabalık Rumların bütün dükkanlarına saldırıyor, camları kırıyor, kapıları söküyor, içerideki değerli değersiz ne varsa sokağa döküp paramparça ediyordu. O gün orada olan ve fotoğraf makinesiyle çekimler yapan Ara Güler "Vitrinde ayakkabı gören, camı kırıp eski ayakkabılarını atıyor, onları giyiyordu. Palto gören hiç düşünmeden o paltoyu vitrini indirerek alıyordu. Kimisi 3-4 tane paltoyu üst üste giyiyordu." diyerek özetliyordu. 

Rumlara ait ne varsa paramparça edilmek için sıradaydı. Rum matbaaları, gazete ofisleri, Yunan seyahat büroları... Hepsi sırayla yağmalanıyordu. Fakat kalabalıkta provokatörler bağırıyordu: "Can kaybı yok! Sadece mallara zarar verin! Can kaybı olmayacak!". Artık halk o kadar kontrolden çıkmıştı ki, hedef sadece Rumlar değildi. Yahudi, Ermeni tüccarlar da hedef alanına girmiş ve Gayrimüslimler mallarını bırakarak kaçmaya çalışmıştı. 

Bu sırada Başbakan ve İçişleri bakanı ne mi yapıyordu?

Adnan Menderes ve kurmayları, kalabalık toplandığında Taksim'den geçmiş ve Haydarpaşa'ya ulaşmıştı.
Buradan Londra'da bulunan Dışişleri bakanı Fatin Rüştü Zorlu'ya "İstanbul'daki olaylar" hakkında bilgi veren Adnan Menderes, sonrasında İstanbul'u terk edip Anadolu Ekspresiyle Ankara'ya doğru yola çıkmıştı. Ancak olaylardan 4 saat sonra, yani akşam 9 gibi Sapanca'da trenden inip, otomobille İstanbul'a dönmeye karar vermişlerdi. Bu sırada polis kalabalığı dizginlemekte yetersiz kalmış ve yardıma çağrılan ordu henüz gelmemişti. Dönemin İstanbul Valisi Fahrettin Kerim Gökay 1960 yılında başlayan Yassıada duruşmalarında "askerleri bilerek göndermediği için" ordu komutanını suçlayacaktı. 

Hükümetin Londra Konferasında Fatin Rüştü Zorlu'nun elini güçlendirmek için planladığı bu gözdağı planı, kendilerinin kontrolünden çıkmış ve hiç kimsenin tahmin etmediği bir yola doğru gitmişti.

Halk iyice çığrından çıkmış, üst katlardaki beyaz eşya mağazalarından buzdolaplarını, çamaşır makinalarını aşağıya atıyor ve atarken "Kaçın! Çekilin" diye birbirlerini uyarıyorlardı. Ara Güler "Ben bir kaç kişinin piyanoyu ittirip 2. kat vitrininden atmaya çalıştığını gördüm, adamlar atarken "Durun bekleyin, hazır değilim, piyanonun havada resmini çekeyim" dedim ve beni beklediler. Sonrasında fotoğrafı çektim." diyordu. 

Olaylar sadece İstiklal Caddesi'nde kalmadı. Polislerin yetersizliği, provokatörlerin kontrolü yitirmesi, askerin henüz devreye girmemesi sonucu halkı dizginleyen bir kurul olmayınca yağma Beşiktaş, Dolapdere ve Ortaköy'e, sonradan İzmir ve İskenderun'a taşındı. İzmir'de aynı gece bir kilise ve Rum Konsolosluğu yakıldı. İstanbul'da durum daha da kötüydü. 80 kilisenin 70'i tahrip edildi. Din adamları ise halk tarafından zorla sünnet edilmeye çalışıldı, bir papaz öldürüldü bir diğer papaz ise acımasız işkencelere maruz kaldı. Kimi yerlerde Rum mezarlıkları kırıldı, bu da yetmedi, mezarlıkların içindeki bedenler dışarıya çıkartılarak tekmelendi. Bazı Rum kadınları defalarca tecavüze uğradı, aileleri ise bunları izlemek zorunda kaldı. 

Olaylar o kadar büyüdü ki, artık Türk mal sahipleri de korkar oldu. Kimi Türk esnafı dükkanını yağmadan korumak için Türk bayrağı astı, kimi Atatürk resmi ya da heykeli koydu, kimi ise vitrinine eski harflerle "Burası bir Müslümanın malıdır." yazdı. Bir dükkan sahibi ise, dükkanını yağmalamaya gelen insanlara müslüman olduğunu "pantolonunu indirip, sünnetli olduğunu göstererek" kanıtlamaya çalıştı!
Bazı aklı başında insanlar ise elinden geldiğince Rumları koruyordu. Tabi öncelik Rumların canını korumaktı fakat kimileri Rumların malını da koruyabilmişti. Bunlardan biri olan Manav Ayhan, olaylar çıktığında Beşiktaş'ta bulunan kilisenin önüne geçmiş ve orayı yağmayan gelenleri "Burası ibadet yeridir, buraya dokunmayın" diyerek engellemişti. 

Gece 11:30 sularında İstanbul ve İzmir'de sıkıyönetim ilan edilmiş ve askere "vur" emri verilmişti. Fakat halk buna pek aldırış etmemişti. Gece olaylar durulduğunda 11 kişi hayatını kaybetmiş, 500 kişi yaralanmıştı. Yağmaya katılan 5000 kişi askerler ve atlı polisler tarafından göz altına alındı. Askerler ancak sabaha karşı İstiklal Caddesi'ni kontrol altına alabilmişti. 

Olaylar kontrole alındıktan sonra bilanço ortaya çıkmıştı. 11 kişi hayatını kaybetmiş, 500 kişi yaralanmış, 4214 ev, 1004 işyeri, 73 kilise, 1 sinagog ve aralarında bar, fabrika, cafe tarzı işletmelerin de olduğu 5217 

mekan tahrip edilmişti. Resmi rakamlara göre 60 kadına tecavüz edilmiş olsa da, Sabancı Üniversitesi Dr. Dilek Güven'in Sabah gazetesine verdiği röportaja göre utandığı için polise gidemeyen kadınlarla birlikte bu rakam 400'ü geçiyordu. Her ne kadar Rumlara yönelik bir eylem gibi gözükse de hasara uğrayan mekanların %59'u Rumlara aitken, %17'si Ermenilere %12'si ise Yahudilere aitti.

Maddi hasarın boyutu, 500 milyon liraya yakındı. Demokrat Parti Hükümeti, Rumlara 60 milyon lira tazminat ödemek zorunda kaldı.
Manevi hasar ise, 500 yıl boyunca barış içinde bütün milletlerle birlikte İstanbul'da yaşamış olan, burayı vatanı sayan Rumların vatanlarından kovulmaları sonucu ortaya çıkmış ve zaten "Varlık Vergisi" sebebiyle Dünya gözünde azalan Türkiye'nin itibarını yerle bir ederek kendini göstermişti.

1923 yılında 100 bin Rum'un yaşadığı İstanbul'da, Varlık Vergisi ve 6-7 Eylül Olaylarından sonra göç edenlerle birlikte bugün sadece 2500 tane Rum kaldı.

Olayların sorumluluğu 1955 yılında Komünistlerin üzerine yıkıldı. Önde gelen Komünistler tutuklandı ve olaydan sorumlu tutuldu. Aziz Nesin, Kemal Tahir gibi fişlenmiş komünistler hapse atıldı. Fakat o dönem muhalefet partisi lideri CHP'nin başkanı İsmet İnönü'nün "suçluları yakalamak yerine suçsuz insanları suçlayıp onlara işkence yapılıyor" diyerek bu duruma karşı çıkması sonucu hepsi serbest bırakıldı. 

Sonrasında mahkemenin kararıyla olay halkın üzerine kaldı ve kimse ceza almadı. 

Atatürk'ün evini bombalayanın ise Oktay Engin'in azmettirmesi sonucu Hasan Uçar isminde Selanik'te okuyan bir Türk olduğu belirlendi ve Kıbrıs Türktür Derneği başkanı Hikmet Bil ile birlikte tutuklandı. 

27 Mayıs 1960'ta yaşanan ihtilalden 1 hafta sonra ise dönemin Başbakan Yardımcısı Fuat Köprülü mahkemede olayların "Fatin Rüştü Zorlu'nun ilhamıyla Adnan Menderes tarafından yapıldığını" söyledi.

Adnan Menderes (solda), Fatin Rüştü Zorlu (sağda)

Adnan Menderes her ne kadar mahkemede "MAH (dönemin Milli İstihbarat Kuruluşu) görevlilerinin dinlenmesi için çağırılmasını" istese de, bu talebi reddedildi ve 6-7 Eylül Olaylarından sorumlu tutuldu. Adnan Menderes ve Fatin Rüştü Zorlu "Rum vatandaşların kamu haklarını ortadan kaldırmayı hedefleyen bir cemiyet kurmak ve Türk vatandaşlarını Rumların malını tahrip etmek için harekete geçirmekten" 6'şar yıl hapis cezası aldılar. Yunan mahkemelerince azmettirici olduğu iddiasıyla 3 yıl hapis cezası alan Oktay Engin ise beraat etti. Sonrasında İstanbul Hukuk Fakültesini bitiren Oktay Engin, sırasıyla Çankaya Kaymakamlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü Siyasi İşler Müdürlüğü ve Nevşehir Valiliği yaptı. 

Olayların en büyük dayanak noktası olan "Kıbrıs Türktür Cemiyeti" Başkanı Hikmet Bil'in ismi ise, Kıbrıs'ta bir sokağa verildi...